HUGH FRANCIS McHUGH
WALLERODE

FEBRUARI 2023 | Waar ooit paarden gestald werden, herbergt het slot van Wallerode vandaag een mooie galerij. Drie weekends lang kon je er naar de laatste foto's van Amerikaans oorlogsfotograaf Hugh Francis McHugh gaan kijken. McHugh maakte eind januari 1945 deel uit van een tankdivisie die de streek rondom Sankt-Vith zou bevrijden. Ook donderdag 25 januari 1945 diende zich aan de lens van zijn Speed Graphic-camera aan zoals de drie dagen ervoor: gestrande, nog smeulende tanks, onklaar gemaakt Duits afweergeschut, gevangengenomen Duitse soldaten, alle foto's tonen onmogelijk diepe sneeuw en ruïnedorpen.

In de chaos die met de terreinwinst van zijn divisie in Wallerode gepaard ging, had McHugh bij het afdrukken de stift laten vallen waarmee hij strategische fotogegevens noteerde. Terwijl hij zich terugtrok om die in de sneeuw te zoeken, werden ze belaagd door Duitse scherpschutters. Toen hij zich vanachter een woning oprichtte om opnieuw een foto te maken, schreeuwde een van zijn makkers hem toe plat te gaan liggen. Zijn waarschuwing kwam te laat: McHugh werd in het hoofd geschoten en was meteen dood. Die kompaan die zich naar hem omdraait en waarschuwt: het is de laatste foto die McHugh bij leven maakte.

Verbazend veel volk vindt de weg naar de kleine galerij. Toch kun je een speld horen vallen op de bakstenen vloer. Alsof het gezelschap van senioren en jonge gezinnen ademloos naar Hughs relaas luistert. Hoewel zijn opnames bedoeld waren voor militaire analyse, vertelt hij er vandaag als het ware mee wat zich hier in de streek tijdens de laatste oorlogsweken afspeelde. Het is het relaas dat werd doodgezwegen voor wie hier na de oorlog opgroeide. Getraumatiseerd door de Duitse annexatie en de daaropvolgende Belgische repressie, hielden ouders en grootouders decennialang de lippen stijf op elkaar.

Vol bewondering blijf ik een getuige van de nieuwsgierigheid waarmee Duitstalige Belgen antwoorden zoeken en vinden. In hun open blik maken ze zo komaf met oude schroom.

Er zijn vanaf de jaren 1990 historici opgestaan die de spreekwoordelijke olifant uit de kamer wilden. Als kind op de schoot van hun grootvaders vroegen ze hen herhaaldelijk het verhaal van de oorlog te vertellen. Elke keer opnieuw vatten ze de oorlogsperiode voor hun kleinkinderen samen als een amusante kroniek van hechte vriendschappen, mooie meisjes en feestvieren. Het taboe dat vele jaren lang kon waarborgen dat de oorlogsperiode voor sommigen een gesloten boek bleef, prikkelde hun verbeelding. Het was het gedroomde alibi om de gebeurtenissen voor het eerst wetenschappelijk te beschrijven en te tonen. Dat deze wegbereiders en hun ouders geen kinderen van die oorlogsperiode zijn, helpt hen uiteraard een handje.

Gastheer in het slot van Wallerode is Karl von Frühbuss. Met zijn rond brilmontuur lijkt hij als uit een van de vele zwart-witfoto's gestapt. Blij verwonderd aan mijn accent te horen ook Vlamingen te verwelkomen, toont hij me tussen de gerenoveerde voederbakken hoe Amerikaanse soldaten er die oorlogswinter hun namen in de muur hadden gekrast. Honderduit vertelt hij over zijn onderzoek om de familie van deze namen op te sporen.

Vol bewondering blijf ik een getuige van de nieuwsgierigheid waarmee Duitstalige Belgen nog volop antwoorden zoeken en vinden, ook bij wie ooit aan de andere kant van de frontlijn stond. Niet in politieke slogans, maar in hun open blik maken ze zo komaf met oude schroom.