FRIEDRICH HENNES
EUPEN

JULI 2023 | Om 3 uur in de ochtend van vrijdag 10 mei 1940 gaat het er uitzonderlijk nerveus aan toe in de rijkswachtkazerne van Eupen. Sinds enkele uren rukken Duitse troepen onaangekondigd op naar de Duits-Belgische grens. Als vruchteloze pogingen om hun opmars op Belgisch grondgebied te vertragen, blaast het Belgische leger viaducten op en legt het op de invalswegen naar de stad wegblokkades aan.

Als politiecommissaris had Friedrich Hennes de sfeer in het Eupense stadscollege al een tijdlang voelen veranderen: na de installatie van de Hitler-regering in Duitsland provoceert de nazigezinde vertegenwoordiging andersdenkende schepenen. Omdat hij geregeld de orde laat herstellen tijdens escalerende zittingen, wordt zijn naam opgenomen in de zwarte lijst van Hitler-aanhangers.

Bij het krieken van de dag weerklinkt boven Eupen het geloei van het luchtalarm en komen de eerste berichten over Duitse troepenbewegingen binnen bij Hennes en zijn verzamelde collega's. Als leden van de plaatselijke autoriteiten krijgen ze het bevel België-inwaarts te vluchten. Deze maatregel zet bij de bevolking uiteraard kwaad bloed: gewone burgers is zo'n georganiseerde vluchtroute niet gegund. Friedrich ziet de meeste collega-ambtsdragers Eupen verlaten; hij kiest ervoor geen gebruik te maken van dit privilege.

Omstreeks 5.30 uur voeren de eerste Duitse gevechtsvliegtuigen een luchtkolonne aan die vele uren lang over de stad zou vliegen. In die eerste uren van de dag controleren niet Duitse militairen, maar Hitler-gezinde burgerbewegingen de stad. Ze verrichten hand-en-spandiensten voor de Gestapo; niet in het minst briefen ze hen over mensen die verdacht worden van pro-Belgische sympathieën, een nazivlag weigeren op te hangen of zich niet bij de Wehrmacht aansluiten. Maandenlang hadden ze zich in stilte voorbereid om de intocht als heuse bevrijdings-feesten voor te stellen.

Twee burgers stormen Friedrich Hennes' kantoor binnen en lichten hem van zijn commissaris-stoel: hij is uit zijn ambt ontzet. Op het ogenblik dat er boven de ingang van het stadhuis een banner met Führer, wir danken dir verschijnt, zit Hennes er al enkele dagen lang alleen opgesloten.

Oude foto's en filmbeelden tonen hoe Duitse tanks en artillerievoertuigen door feestelijk opgemaakte straten rollen: aan elk huis wappert een hakenkruisvlag, vanuit de jubelende mensenmassa treden oudere vrouwen naar voren om de militairen versnaperingen en koffie aan te bieden, jonge meisjesstemmen van de Wandergruppe Frohe Mädel zingen de troepen tegemoet. De regio wordt bij Führer-bevel opnieuw geannexeerd met Duitsland: na 20 jaar Belgisch te zijn geweest, is de bevolking van de ene op de andere dag opnieuw Duits.

Hoewel Hennes na een week naar huis mag, staat de Gestapo geregeld voor de deur. Hij voelt dat hij en zijn gezin gevaar lopen in de nazistische heilstaat die wordt neergepoot. Op 14 juni, wanneer hij met vrouw en kinderen vertrekkensklaar staat om naar België te vluchten, slaat het noodlot toe. Opnieuw rijdt de Gestapo voor: Friedrich wordt gearresteerd. Na een gevangenschap in Aken, wordt hij naar concentratiekamp Sachsenhausen overgebracht. Daar overlijdt hij op 9 april 1941.

'Om de steen te kunnen lezen, moet men zich voor het slachtoffer buigen.'
Gunter Demnig

Het is even zoeken naar de kleine struikelsteen, in het voetpad voor Hennes' vroegere woning. De Duitse kunstenaar Gunter Demnig heeft er zo wereldwijd al meer dan 72 000 aangelegd voor de woonplaats van nazislachtoffers. Om de steen te kunnen lezen, moet men zich voor het slachtoffer buigen, liet hij noteren. Weinigen buigen het hoofd in de Simarstraße. Tenminste, dat verraadt de blik van de kat die me schuchter vanonder laag struikgewas aanstaart.